ከበደ ሚካኤል

የቅኔ ውበት የተሰኘ የግጥም መድበል አላቸው፡፡ ብርቱ ገጣሚ፣ መንፈሳዊና ትሑት ሰው እንደነበሩ በአካል ያውቋቸው የነበሬ ይመሰክራሉ፡፡ በጣልያን ወረራ ጊዜ ፋሽስቶች የተማሩ ኢትዮጵያውያንን እየለቀሙ ሲያጠፉ ነፍሳቸውን ለማትረፍ ከቻሉ ጥቂቶች መካከል አንዱ ነበሩ፡፡ ከነበሩት ጥቂት የተማሩ ሰዎች መካከል ስለነበሩም ፋሽስታዊውን ሥርዓት በፕሮፓጋንዳ ክፍሉ ውስጥ የማገልገል ግዴታ ተጥሎባቸው ነበር፡፡ በዚኽም የተነሣ፣ ፕሮፌሰር መስፍን ወልደ ማርያም አምርረው በባንዳነት ከሚወቅሷቸው ሰዎች መካከል አንዱ ኾነዋል፡፡

እርግጥ ነው ከበደ ሚካኤል በፋሽስቱ አገዛዝ ውስጥ እንዲሠሩ ከተደረጉ ኢትዮጵያውያን መካከል አንዱ እንደነበሩ ማስተባበል አይቻልም፡፡ ይኹን እንጂ፣ እርሳቸው በዚኽ ደስተኛ ነበሩ የሚያሰኝ ምንም ማስረጃ ግን በእኔ በኩል አላውቅም፡፡ ይልቁንም “እኔና ቹሊ” የሚል በፋሽስታዊው አገዛዝ ላይ ምሬታቸውን የሚገልጽ ተውኔታዊ ግጥም አላቸው፡፡ በሦስተኛው ክፍለ ዘመን (ቅ.ል.ክ./BC) ሮም ሳትወርረን በፊት እኛ ካርቴጃውያን ወርረን ማስገበር አለብን በማለት ሮምን ወርሮ ያስጨንቅ የነበረውን የአፍሪካዊውን የጦር ጀግና የሐኒባልን(Hannibal) ታሪክም በተውኔት መልክ አዘጋጅተው አቅርበውታል- ብዙ ሰው የሚያውቀው ባይመስለኝም፡፡ ከዚኽም በተጨማሪ፣ እርሳቸው ከንባብ ትጋታቸው የተማሩትን ለኢትዮጵያ ወጣቶች በቀላሉ ለማቅረብ በነበራቸው ትጋት 26 መጻሕፍትን አዘጋጅተው አቅርበው ነበር- ደርግ በግፍ ሲያስመርራቸው ሰብስበው ያቃጠሏቸው ሌሎች በርካታ ያልታተሙ መጻሕፍት እንደነበራቸውም ይነገራል፡፡ ይኽን ስመለከት ሰውየው የፋሽስት ዘመን አገልግሎታቸውን በደስታ የሚፈጽሙት ነበር ለማለት እቸገራለኹ፡፡ ሰው ለማይወድደው ሀገር እንዲኽ ይደክማል?  

የንባባቸው ስፋት የሚገርም ነበር፡፡ በወቅቱ የነበረውን ምዕራባዊ ፍልስፍናና ሥነ ጽሑፍ በስፋት ያነበቡ ሰው ነበሩ፡፡ በትምህርት ላይም ጽኑ እምነት ነበራቸው፡፡ ኢትዮጵያ የጃፓንን ፈለግ በመከተል ማኅበራዊ ዕሴቶቿን ሳትተው ወደ ሕገ መንግሥታዊ የዘውድ ሥርዓት እንድትመጣ ይመኙ ከነበሩ የዘመናቸው ልሒቃን መካከልም አንዱ ነበሩ፡፡ ለዚኽም ሲሉ ጃፓን እንዴት ሠለጠነች? የሚል መጽሐፍ እስከ መጻፍ ደርሰዋል፡፡ የምዕራባውያንን ታሪክና ፍልስፍና እጅግ በቀላል ቋንቋ ለኢትዮጵያ ወጣቶች በማቅረብ ረገድ የተሳካላቸው ነበሩ፡፡ ታላላቅ ሰዎች፣ የሥልጣኔ ዐየር፣ ሥልጣኔ ምንድነች?፣ የዕውቀት ብልጭታ የሚሉ ሥራዎቻቸው በሙሉ ግባቸው የኢትዮጵያን ወጣቶች ከምዕራባዊው ሥልጣኔ ጋር ማስተዋወቅ ነበር፡፡

ገጣሚነታቸው በአማርኛ ሥነጽሑፍ ውስጥ ደምቆ ከሚነሣላቸው ሰዎች መካከል አንዱ ናቸው፡፡ በዚኽም የተነሣ፣ የአማርኛ ሥነ ግጥም ሊቁ ብርሃኑ ገበየኹ ባለ ስድስት ቀለም (በተለምዶ "የወል ቤት" እየተባለ የሚጠራውን) የአማርኛ ግጥም ምጣኔ “የከበደ ቤት“ ሲል ሰይሞላቸዋል- ብዙዎቹ ግጥሞቻቸው በዚኽ ምጣኔ የተበጁ ናቸውና፡፡ ጥቂት ስንኞችን እነሆ፡-

የተማረ ሆኖ ዕውቀቱን የማይገልጥ፣

ባለጸጋ ሆኖ ገንዘቡን የማይሰጥ፣

ድኻ ሆኖ መሥራት የማይሻ ልቡ፣

ሦስቱም ፍሬ ቢሶች ለምንም አይረቡ፡፡

በቅርብ ያዩዋቸው ሰዎች ከበደ ሚካኤል ቤተክርስቲያን መኼድ የሚወድዱ፣ በጣም ትሑትና መንፈሳዊ ሰው እንደነበሩ ይናገራሉ፡፡ ባለቤታቸው በሞት ከተለዩዋቸው በኋላ እንደባሕታዊ አንዲት አፓርትመንት ውስጥ ተዘግተው በጽሙና ኖረዋል፡፡ ከግጥሞቻቸው መካከል አንዱም ለቅድስት ድንግል ማርያም የተጻፈ ውብ ውዳሴ ነው፡፡ በ1990 ዓ.ም. አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ለኢትዮጵያ ሥነ ጽሑፍ ላደረጉት አስተዋጽዖ የክብር ዶክትሬት ሰጥቷቸዋል፡፡ ከዚያ በፊትም ከጃፓን፣ ከሜክስኮ፣  ጀርመን፣ ፈረንሳይ፣ ሶቭየት ኅብረት፣ ጣልያን እንዲኹም ከንጉሠ ነገሥት ኃይለ ሥላሴ ሽልማቶችን አግኝተዋል፡፡ ከበደ ሚካኤል በ1998 ዓ.ም. በ82 ዓመታቸው ከዚኽ ዓለም ውጣ ውረድ ተገላግለዋል- የ17ኛው ክፍለዘመን ሊቅ አባ ባሕርይ “ዘሞተሰ ብፁዕ ውእቱ” እንዲሉ፡፡  

ተጨማሪ የፌደራል መንግሥቱ የሥራ ቋንቋን በተመለከተ

የደቡብ አፍሪካ መንግሥት 11 የሥራ ቋንቋዎች እንዳሉት ይናገራል፡፡ ይኽ በሕግ ደረጃ (de jury) ተቀመጠ እንጂ ደቡብ አፍሪካ ውስጥ እውነተኞቹ (de facto) የሥራ ቋንቋዎች እንግሊዘኛና አፍሪካንስ የተሰኘው የደች ድቅል ቋንቋ ናቸው፡፡ ሕጉም ቋንቋዎቹ በሀገሪቱ ውስጥ ለመኖራቸው ዕውቅና ከመስጠት የዘለለ ሥራ ሲሠራ አይታይም፡፡ በዩኒቨርሲቲዎች፣ በከፍተኛ ፍርድ ቤቶች፣ በፓርላማ፣ በትምህርት ቤቶች ገንኖ የሚገኘው የሥራ ቋንቋ እንግሊዘኛ ነው፡፡ ሕዝቡም በዚኽ ላይ ቅሬታ ያለው አይመስልም- ቢያንስ እኔ እንደታዘብኹት፡፡ እንዲያውም ወደ ኋላ ተመልሰን በሀገሪቱ ፀረ አፓርታይድ ትግል ታሪክ ውስጥ ከፍ ያለ ስፍራ የሚሰጠውን የሶዌቶን ዐመፅ ብንመረምር የዐመፁ አንድ ዐቢይ መንሥኤ “በእንግሊዘኛ ካልተማርን” የሚለው የጥቁር ደቡብ አፍሪካውያን ጥያቄ እንደነበር እንመለከታለን፡፡

ይኹን እንጂ፣ የደቡብ አፍሪካ ሕዝብ ለቋንቋዎቹ ግድ የለውም ማለት አይደለም፡፡ ሕዝቡ ቋንቋዎቹ ዕውቅና እንዲነፈጉ አይፈልግም- ለአንድ ቋንቋ ዕውቅና መንፈግ ለቋንቋው ተናጋሪዎች ህልውና ዕውቅና የመንፈግ ምልክት ነውና፡፡

ጥቂት ስለጠባብነት

“ጠባብነት” (parochialism) ከ1960ዎቹ ጀምሮ በኢትዮጵያ ፖለቲካ ውስጥ በተደጋጋሚ ከሚደመጡ ቃላት መካከል አንዱ ነው፡፡ ቃሉ ከቡድናቸው ጥቅም ባለፈ መመልከት የማይችሉ ኾነው የሚገኙ የፖለቲካ ቡድኖችን አቋም ያመለክታል፡፡ በኢትዮጵያ ፖለቲካ ውስጥ በዚኽ አመለካከታቸው ብዙ ጊዜ ጣት የሚጠቆምባቸው ጎሣን መሠረት አድርገው የሚንቀሳቀሱ ቡድኖች ናቸው፡፡ 

የጠባብነት ሥነ ልቡና

ጠባብነት በተጠቃኹ ባይነት ላይ የሚመሠረት፣ እኔ ተበዳይ ሌላው ኹሉ በዳይ ነው የሚል፣ የእኔን ችግር መፍታት እንጂ የሌሎቹ ችግር ጉዳዬ አይደለም ብሎ የሚያምን አስተሳሰብ ነው፡፡ በሌሎች መጠቀምን እንጂ ከሌሎች ጋር አብሮ መጠቀምን ጉዳዬ አይልም፡፡ ጎሣን መሠረት አድርገው የሚነሡ ፓርቲዎች በአብዛኛው የዚኽ በሽታ ሰለባዎች ናቸው፡፡ የሚያሳዝነው ግን እነዚኽ ፖለቲካዊ ቡድኖች ሥልጣን ሲይዙ ጎሣዊ ማንነታቸውን እንደመከላከያ በመጠቀም የሥልጣን ተቀናቃኞቻቸውን ድራሻቸውን ያጠፉና “ሞትንልኽ! ቆሰልንልኽ! ምርጡ ሕዝባችን!” የሚሉትን ጎሣ በቁጥጥራቸው ሥር ያውሉታል፡፡ ነጻነቱን ይነጥቁታል፡፡ መነጠቁን እንዳያውቅ ለማድረግ አእምሮውን ይነሡታል፡፡

ሲሳካ በውድ ሳይሳካ በግድ ራሳቸውን የጎሣው እውነትና እምነት አድርገው ይተክላሉ፡፡ የጎሣውን የሻሩ ቁስሎችን ፈቅፍቆ በማድማት ላይ እንዲኹም ጎሣዊ ማንነትን የማንነት አልፋና ዖሜጋ አድርጎ በማቅረብ ላይ ያተኮረ ስብከት በማሰማት የጎሣውን ዐዲስ ትውልድ ማኅበራዊ ትውስታ (collective consciousness) ያዛባሉ፡፡ በዚኽም ሥልጣናቸውን ከፖለቲካዊነቱ ይልቅ የጎሣው ማንነት አካል አድርገው ያበጁታል፡፡ የጎሣው አባል ራሱን የሚመለከትበትም ኾነ ሌሎች ጎሣዎችን የሚያይበት አንግል በሥጋት (paranoia)፣ በተጠቂነት (victimhood) እና በበቀለኝነት መንፈስ የተበጀ እንዲኾን ያደርጉታል፡፡ ጎሣው ከእነርሱ ውጪ መድኅንና ቤዛ የሌለው አድርጎ እንዲያስብ ያደርጉታል፡፡ በዐጭሩ፣ ራሳቸውን በጎሣው ማኅበራዊ ትውስታ ውስጥ ዓምድ አድርገው ይተክላሉ፡፡ በጎሣው ዘንድ “እነርሱ ከሌሉ ምን ይውጠናል!” የሚል አስተሳሰብ ስላሠረፁ ምን ቢያጠፉ፣ ምን ቢበድሉ የእኛው ናቸው በሚል ፈሊጥ ጎሣው ሥልጣናቸውን መጠበቁን አይተውም፡፡ ይኽም ጎሣዊ የሥልጣን መሠረታቸው ሳይናወጥ ረዘም ላለ ጊዜ እንዲቆይ ያደርገዋል፡፡ ይኹን እንጂ፣ እነዚኽ ጎሣዊ ቡድኖች ከውጪ ሲታዩ ጎሣቸውን የሚጠቅሙ ይመስላሉ እንጂ ጎሣቸውን ቋሚ ተበዝባዣቸው ለማድረግ ቅንጣት ታኽል ወደኋላ አይሉም፡፡ ጎሣውን የሚፈልጉትም ቡድናዊ የጥቅም ቋታቸውን ለማስጠበቅ እንጂ ለሌላ ኾኖ አይገኝም፡፡ አስተያየቴን አንድ አአዩ የነበሩ ሰው ሲናገሩ በሰማኹት ዐረፍተ ነገር ላጠቃልል “ኢትዮጵያ ውስጥ ያለው ብሔር ተኮር ሥርዓት ማለት ኦሮሞው በኦሮምኛ፣ ተጋሩው በትግርኛ፣ አፋሩ በአፋርኛ፣ ሶማሌው በሶማልኛ ይገረፋል ማለት እንጂ ሌላ ትርጉም የለውም፡፡”